نوش آباد

به گزارش ایرنا،‌ موسیقی همه اقوام و ملل، یك انتقال دهنده مشترك تجربه های چند نسل و لایه از زمان است كه بعد از حماسه حسینی در عاشورای 61 هجری، ایرانیان پاك نهاد كه مقام و پیام مظلومان را به درستی برگزار می كردند، آیین های متعدد و متنوعشان را در تعزیت و پاسداشت خون شهیدان مظلوم كربلا به حد اعلا رسانده و در مناطق مختلف این ملك پهناور از هرآنچه كه باید بهره جسته و در اشكالی عرفانی شناسنامه گرفته اند.

از جمله آنها، آیین سنتی مذهبی سقاخوانی است كه در خطه كویری نوش آباد در 5 كیلومتری شمال كاشان برگزار می شود و تاریخی بیش از یك قرن را پشتوانه خود دارد.

این مراسم كه نوعی منحصر به فرد موسیقی سنتی است، ارتباط آشكار موسیقی ایرانی با جلوه های مذهب در تركیب كلام و آهنگ است.

مردم این شهركویری، از طفولیت در پای منبر نشسته اند و نسل به نسل، سقاخوانی را یاد گرفته و حفظ كرده اند و هنگامی كه به آنها می گویند، قطعه ای در شان محرم حسینی اجرا كن، بلافاصله اشعار سقاخوانی را بر لب جاری كرده و می خواند و حتی كودكان و نوجوانانی كه با ادبیات موسیقی آشنایی ندارند، به درستی و مهارت زیر و بم ریتم و آهنگ آن را رعایت می كنند كه این بلد بودن، حكایت از اصالت و ماندگاری این موسیقی آیینی در این دیار كهن، دارد.

سقاخوانی كه در دستگاههای ماهور، دشتی، راست پنجگاه و چهارگاه و بیات ترك اجرا می شود، از چنان غنا و محتوایی در شعر و آهنگ برخوردار است كه به زیبایی، هر منزل از كاروان حسینی و هر صحنه از واقعه كربلا را تصویر می كند.

آنچنان هنرمندانه میدان رفتن اباالفضل العباس را در دستگاه ' همایون ' ادا می كند كه گویی آن را به تصویر می كشد تا عظمت آن عصاره خلقت را برای همیشه اعصار روایت كند؛ یا آنكه میدان رفتن علی اكبر (ع) را در دستگاه ' چهارگاه ' می خواند و در دستگاه ' نوا ' ، حماسه آفرینی حر را روایت می كند.

ویژگی دیگر سقاخوانی آنكه ، به نوعی پیش درآمد و پیش واقعه خوانی محرم است و میراثی است كه شهادت كربلا را با ولایت غدیر پیوند می دهد.

شهروندان نوش آباد، بنا به سنت اجداد نیك سیرتشان، عید غدیر را به دیدار سادات، به شب می رسانند، كه تجلی و تبلور بارزی از پاسداشت ولایت علوی است و از ورای همه قرون و اعصار به یادگار مانده است.

چون شامگاه در رسد، بعد از نماز مغرب و عشاء، با بصیرتی ژرف و شگرف، به استقبال از كاروان حسینی نشسته و آیین سنتی مذهبی سقا خوانی را برپا می كنند.

سقاخوانی در فرهنگ و ادبیات فولكوریك مردم نوش آباد بر چنان جایگاهی از قداست و اصالت ایستاده كه در طی یك قرن گذشته علیرغم نو به نو شدن سبكهای مداحی و اشعار عزاداری اما سقاخوانی با همان مختصات آن سینه به سینه چون جان شیرین حفظ شده است.

سقاخوانی، سنتی است مرسوم كه به نظر می رسد، علاوه بر نوش آباد و كاشان، در مناطقی محدود از شهرهای همدان و اردبیل نیز برگزار می شود. این مراسم از هجدهم ذی حجه در تكایا حسینی شروع شده و در شب اول محرم با حركت در كوچه ها و خیابانهای شهر به طرف مركز هیئت قاسمی، آغاز محرم را به همگان اعلام می كنند.

سقاخوانان در دو گروه شامل یك دسته استادان و پیشكسوتان سقاخوانی و دو دسته شاگردان وجوانان ،به صورت حلقه های عزا، در كنار یكدیگر نشسته و به شیوه ای شبیه شروه خوانی مناطق جنوبی ایران، اشعاری پر محتوا و سوزناك در توصیف واقعه عاشورا و مدح شهدای كربلا را با نواهایی برگرفته از ردیف های موسیقی سنتی، همنوایی می كنند كه این همخوانی، بدون سینه ‌زنی و سنج و دهل است.

در طی ده شب سقاخوانان منزل به منزل همراه قافله حسینی شده و در قالب شعر و آهنگ، از نیمه تمام ماندن حج اباعبداله الحسین می گوید:

از حریم كعبه عزم كربلا دارد حسین

عزم جانبازی به راه كبریا دارد حسین

تا نیابد از جفا بر بسا یزدانی گزند

انصراف از حج خود، خود خدا دارد حسین

و اهداف قیام حسینی را تبیین می كند، و می خواند:

آن كس كه روز عاشور، از كربلای خونین

داده به خلق عالم ، درس وفا حسین است

آن عاشقی كه جان داد تا زنده دین بماند

جسمش به خاك و خون خفت در كربلا حسین است.

آزاده مرد باشد ، گر حق نمی پرستید

آن رهبری كه فرمود، این نكته را حسین است

كه آهنگ آن در مایه همایون و دشتی است و با حكمت و معرفت صحبت می كند انگار آنكه آواز فرشتگان است در حال زاری.

مدح اهل بیت علیهم السلام كه از دیرباز جزئی از فرهنگ و ادبیات ایرانی شده است در سقاخوانی به پیروی از مكتب اصفهان، ملودی را در كلام فاخر آمیخته و نوعی موسیقی و مداحی متناسب با جایگاه ائمه را به منصه ظهور رسانده است.

سقاخوانی، از نوعی قداست برخوردار است كه زمان اجرای آن نیز تابع شرایطی خاص است. مثلا در ظهر عاشورا، اوج فریاد و فغان سقاخوانان است كه به عرش می رسد. سقا خوانی در روز عاشورا، فقط با حضور سادات برگزار می شود.

آنها كه شالهای سبز بر گردن دارند ، پیشاپیش هیئت حسینی و بعد از تابوت گونه ای حركت می كنند كه شبیه كشته كربلا بر آن حمل می شود و اشعار و آهنگ آن در مایه صدای زیر و با فركانس بالا خوانده می شود كه هر بیننده را تحت تاثیر قرار داده و به خود جلب می كند.

برخلاف نوحه هایی كه در سالهای اخیر برداشتی از ملودی پاپیولار و تركیبی ناموزون از كلام و آهنگ است ، سقاخوانی ، با ریتم و آهنگی كه ریشه در موسیقی ایرانی دارد، بستری شایسته در اقامه عزاست و تكریم و تجلیل اهل بیت عصمت و طهارت، راهی است برای صفای باطن و رسیدن به قرب الهی.

جان كلام آنكه سقاخوانی، پیوند ناگسستنی هنر موسیقی ایرانی و تعهد مذهبی ایرانیان در انتقال پیام برای روح آدمی به سوی اهداف متعالی است و شایسته است كه به عنوان میراث معنوی این ملك پرگهر معرفی و پاس داشته شود پیش از آنكه چون رازی ماندگار در سینه حاملان آن به خاطرات تاریخ سپرده شود