نوش آباد

يك گروه از اشراري كه تا سال 1337 هـ . ق  به مدت چند دهه ، در كاشان و اطراف آن به شرارت ، تجاوز و آدم كشي پرداخت ، نايب حسين و پسرانش بودند .

در نامه اي كه انجمن ولايتي كاشان  در اين مورد در تاريخ 1328 ه .ق به تهران ارسال داشته از نوش آباد كه در اين تجاوزات دچار نا امني و غارت شده است  نام مي برد .

جريان كامل اين وقايع در كتاب « تاريخ اشرار كاشان » و « كاشان در جنبش مشروطه ايران » شرح داده شده است .

نوش آباد نيز در طي اين  مدت  ـ همانطور كه آورده شد ـ از آزار و اذيت اين جماعت در امان نماند . . گفته مي شود تعدادي از اشرار نوش آباد كه به خدمت نايب حسين و فرزندانش درآمده بودند  ، حتي پس از اعدام نايب حسين  هم به شرارات ادامه مي دادند  كه نهايتاً دستگير و اعدام شدند .

در كتاب تاريخ اشرار كاشان نيز به قتال يكي از اهالي نوش آباد به نام مند علي آقاجوني در ارتباط با نايبيان  اشاره شده است . خاطره اي كه از اواخر كار نايبيان در ذهن سالخوردگان نقش بسته است واقعه ورود سردار لشكر « ماشاالله خان » و نيروهايش به نوش آباد است كه يك شبانه روز در نوش آباد به سر بردند . ماشاالله خان آن شب را در قلعه « سي زان » كه آن زمان مسكوني بود سپري كرد و نيروهاي همراهش در خانه هاي اهالي به سر بردند .

مكتب خانه هاي دوره قاجاريه و اولين مدرسه دولتي

در كنار آب انبار توي ده مكان درب ضلع جنوبي حسينيه جايي كه بازار كسب و كار و تجارت بود چند كودك ريز و درشت در مكتب استاد حسين بيدگلي به يادگاري و تحصيل علم مشغول بودند . اين صوفي پاك نهاد  كه در آن  شلوغي  بازار و هياهوي ميدان در مغازه عطاردي خود به كار تعليم مي پرداخت در درس جديتي وافر داشته و بنا به رسم معلمان و مكتب داران قديم ، دانش آموزان چموش را جهت تاديب از تركه هاي آبدار نيز بي نصيب نمي گذاشت . اين مكتب دار كه اهل بيدگل بود و در نوش آباد مقيم شده بود اولين معلم مكتب در نوش آباد است كه ما آنرا به اسم مي شناسيم . او در منزل خود نيز كه مقابل مسجد حاج سيد حسين قرار داشت پذيراي شاگردان بود تعداد اين شاگردان البته از چند نفر تجاوز نمي كند . از جمله آنها مي توان يه آقا كا ظم قريشي  ، غلامحسين اميني وارباب ميرزا حسين فرزين اشاره كرد.اين مكتب خانه در حدود سالهاي 1290هجري شمسي داير بود .

چند سالي پس از آن مكتب خانه ديگري نيز در ميدان حاج لطيف(ميدان امام ) محله توي ده داير شد كه ملا محمد حسين راجي آنرا داير مي كرد .در مكتب خانه ها عم جز (پنجه الحمد)، كتاب اول ودوم تدريس مي شد ودر كلاسهاي بالاتر ديوان حافظ و بوستان و گلستان سعدي ازمنابع درسي بود .ظاهرا اين ملا محمد حسين ميانه خوبي با حافظ نداشته وبا اكراه از ديوان او استفاده مي كرده است ، بدليل اينكه در اشعار وي از مي ومعشوق و شراب وجام سخنها رفته است .

مكتب خانه اي نيز دز سال 1312هجري شمسي در صحن زيارت شاهزاده اسحاق در محله بالا ده داير بوده است.

اساتيد اين مكتب خانه كه به دعوت سيد ميرزا جلال زادگان هرروزاز بيدگل به نوش آباد مي آمدند سيد تقي وسيد مهدي معلم (برادران مصباحي)بودند .اين مكتب خانه حدود12تا15نفر دانش آموز داشت كه غالب آنها فرزندان مالكين واربابان آنروز بودند ، از ميان آنها مي توان به اباب يحيي ، حاجي عباس محلوجي ، ارباب اسدالله ونرالله خان اميني اشاره كرد .اجرت هفتگي معلملن 5ريال اود كه از هر شاگردي مبلغ 3ريال در هفته در يافت مي شد.

 مكتب خانه مسجد آقا ( امام حسين «ع»  ) در محله توي ده نيز از جمله مكتب خانه هاي آنروز بود . محل كلاس اين مكتب در طبقه زيرين همين مسجد  بود كه ما ما جز از يك دانش آموز آن ، حسين آقا سادات الحسيني ، از ديگر دانش آموزان و معلم آن خبر نداريم . آنروز ها به علت كمبود كاغذ ، شاگردان از لوح حلبي جهت مشق و بازنويسي درس استفاده مي كردند .

در اين دوران البته مردم از تعليمات معنوي ملا آقا حسين ، ملا محمد  صادق ، آقاصدرا و سيد ميرزا جلال زادگان و ... نيز بهره مي برند . در سال 1316 هجري شمسي اولين مدرسه دولتي با نام محتشم (  در محلي كه قبلا خانه ديوان خانه ديوان و مخصوص امور قضايي در نوش آباد بوده و در سال سيلي تخريب شده بود ) بنا شد .

در تجاوز وحشيانه مغولان در قرن هفتم هجري دوبار كاشان مورد هجوم اين قوم قرار گرفت و چنانكه شاردن فرانسوي در دوره هاي بعد گزارش مي ركند حتي در اين حملات گورستانهاي كاشان و اطراف آن و قبور و امام زادگان نيز ويران شدند . اما پس از اسلام   آوردن غازان خان و بدنبال آن الجابتو و ابوسعيد ديگر سلاطين مغولي ، كاشان دوباره رونق و اعتبار گذشته خود را بدست آورد و بناهاي جديد بر پا گرديد . در نوش آباد نيز آثار قابل ملاحظه اي از اين دوره به چشم مي خورد . يكي از آن آثار محراب گچ بري زيباي مسجد علي (ع) و احتمالاً ايوان شمالي مسجد جامع نوش آباد ، زيرا ايوانهاي دوره مغول نسبت به دوره پيشين از ارتفاع زيادي برخوردار است و اين ويژگي در اين ايوان به چشم مي خورد .

اثر بسيار نفيس و ارزشمند ديگري از دوره مغول كه با كمال تأسف از بين رفته است منبر چوبي مسجد علي (ع) است كه نويسنده راهنماي آثار تاريخي كاشان خود آنرا رؤيت كرده و هنر و ذوق بكار رفته در آن را ستوده است نوش آباد در مكتوب حكيم افضل الدين كاشاني .

نوش آباد در آن روزگاران از هويت مستقل و مجزايي برخوردار بوده است تا جايي كه اين امر بعنوان مثل در ميان عام و خاص رايج بوده است . موضوع از اين قرار است كه در قسمتي از نامه اي كه حكيم افضل الدين كاشاني احتمالاً به خواجه شمس الدين جويني در سال 678 هجري ـ و پس از كشته شدن بهاء الدين محمد پسر ارشد او نوشته ، آمده است : « .... اكنون آن مخذوم بر جايست و اگر او را مي خواهي زنده انگار كه در كاشان است و تو به نوشاباد و ته از حيات تو اثري و مددي به حيات او مي رسيد و نه از حيات او اثري به حيات تو مي پيوست ، او چون زنده بود تمام از تو مستغني و تو همچنين زنده از او مستغني .... »

سعيد نفيسي در توضيح عبارت فوق مي نويسد : ظاهراً اين جمله « او در كاشانست و تو بنوشاباد »‌در حكم مثل يا تعبير مثلي است و چنانكه از ظاهر عبارت و مطلب پس و پيش آن معلوم مي شود در موردي استعمال مي شده كه دو چيز با آنكه نزديك به يكديگر بودهاند اثري در يكديگر نداشته و بهره اي به يكديگر نمي رسانيده اند . »

عنوان مخاطب نامه افضل لدين مشخص نيست گر چه در برخي آثار عنوان مخاطب تاج الدين محمد نوش آبادي آمده است .

از آنجا كه دوره تيموري از دوره هاي مهم تاريخ هنر و فرهنگ اسلامي مي باشد ـ گرچه آثار اين دوره بيشتر در خراسان و ماوراء النهر متجلي است ـ ناگزيريم از اين دوره نيز در تاريخ نوش آباد نام ببريم و آن اينكه برخي بناي فوقاني مسجد علي و مأذنه بسيار زيباي آن را از اين دوره مي دانند كه البته قرينه و دليل قابل ملاحظه اي براي اثبات اين مدعا نيست .

پس از پايان يافتن سيادت صفويان و هجوم افغانها به ايران منطقه كاشان دوبار مورد هجوم اين اقوام قرار گرفت . اما از همه دردناكتر ماجراي قتل و غازت مردم نوش آباد و چند روستاي ديگر بدست الله يار خان افغان پس از قتل نادرشاه افشار است . در همين حمله افغانهاست كه عالم جليل القدر سيد علي اكبر نوش آبادي به شهادت رسيده است . شرح اين واقعه در كتاب تاريخ كاشان چنين آمده است :مع القصه بعد از آنكه نادرشاه افشار غالب و قاهر شد و افغانان را پس از هفت سال قلع و قمع فرموده از كسان خود حاكمي رئوف مخصوص تعمير و اداره كاشان و قم گماشت و دو سال منال ديواني را براي اداره و آبادي و جبران شكستگيهاي افغاني به صيغه تخفيف گذاشت و في الجمله آبادي حاصل شد كه ناگاه در سنه يكهزار و يكصد و شصت و يك هجري (1161هـ) در حدود خراسان ناد شاه را قزلباشان به قتل رسانيده افغانان متفرق گشتند؛ الله‌يارخان افغان به عزم حدود يزد با معدودي به جانب كاشان آمدند. حسنعلي خان حاكم دروازه هاي شهر را بسته و به اهالي قراء نوش آباد و علي آباد و نصر آباد و راوند و طاهر آباد و خزاق اعلام كرد كه از هر ديه جمعي مهيا شده اول الله يارخان مزبور را دفع دهند و بعد هركس كه در اين سلطان گردش ذهاب و اياب نمايند و آذوقه و سيورساتي طلب نمايند جواب كنند . رعايا هجوم آورده الله يارخان و معدودي كه همراه داشت ، غافل از اينكه هفت هزار نفر از بستگان او اينك از منزل قم سوار شده فردا طلوع آفتاب وارد به اين حدود خواهند شد با تفنگهاي چهار پاره ساچمه انباشته در كمال شدت و جسارت معترض شدند. الله يارخان مختصر بنه و آقروقي كه داشت گذاشته به جانب قم كه آمده بود فرار كرد و رعايا تا منزل سن سن او را تعاقب كردند و در باغ شاه كه در ميان دهنار و شور آب است با پس ماندگان و كسان خود برخورد و چون پاسي از شب گذشته بود به سرعت تمام به دهنار آمده يكي از رعاياي ساروق را كه گله بان و آن شب حوالي جاده خوابيده بودبلد گرفته از راه آب شيرين از وسط لورگ مزرعه خوابق و جيلان آمده نسيم شبي در جعفر آباد و ساروق منزل نموده هنگام طلوع آفتاب سوار شده همان رعايا كه ديشب تا سن سن تعاقب كرده شب را در آنجا به سر آورده و الان روانه قراء خود بودند بالتمام را با شمشير گذرانيده سراشيب آمدند و دهات مزبوره را بالمره قتل و نهب و غارت و خراب كردند و براي احدي از مرد و زن رحم ننمودند.

حسنعلي حاكم كه از واقعه مستحضر شد از بيم آنكه به اصل شهر دست آندازي بكنند دروب حصار را بسته تفنگچيان و سنگ اندازان به برج ها و باروها مهيا گشت، اما از آن طرف چون (افغانها ) غنيمت زياد به دست آورده بودند بي اعتنايي كرده به صوب مقصد شتافتند.

ملك سلجوق بن محمد بن ملكشاه به سال 532 با لشگريان خود نوش آباد و روستاهاي اطراف كاشان را مورد قتل و غارت خود قرار داد . و ويرانيهاي بسيار نمود . گرچه شهر كاشان بواسطه برج و بارو و پايداري اهالي از اين هجوم در امان ماند اما 49 روستا و آبادي از جمله نوش آباد مورد هجوم  وحشيانه قرار گرفت و بسياري از مردم نوش آباد به قتل رسيدند و بناهاي زيادي ويران شد .ابوالرضا راوندي دانشمند نامي آن دوران كه در ديوان خود ضمن قصيده مفصلي از آن فجايع ياد كرده است در يكي از ابيات آن مي نويسد :

... و علي انوشاباد دارت دوره                       خروالهدتها علي الاذقان

اين بيت اشاره مي كند كه در اين هجوم سختيها و مصيبتهاي فراواني بر اهل نوش آباد وارد شد و مردم در اوج ناتواني به خاك افتادند .

همچنين در سال 594 مياجيق يكي از سرداران خوارزمشاهيان كاشان را مورد هجوم قرار داده اما پس از 4 ماه درگيري نتوانست به داخل شهر نفوذ كند و نهايتاً از در آشتي درآمد و شهر را تسخير كرد . لكن در اين مدت لشكريان او دهستانها و روستاهاي اطراف را يكباره غارت و ويران نمودند و نهايت ظلم و تعدي را به جاي آوردند كه طبعاً نوش آباد نيز كه نزديكترين فاصله را به شهر داشته است از غارت و قتل وحشيانه در امان نمانده است .